Brontekst bekijken van Stationsplein wordt Adeleine Hus-plein

Stationsplein wordt Adeleine Hus-plein<br />
Jaak Jansen<br />
De familie Jansen-Hus vroeg aan het gemeentebestuur van Balen om het stationsplein voortaan<br />
Adeleine Husplein te noemen. Tot hiertoe was het stationsplein een onderdeel van de Stationsstraat.<br />
De Stationsstraat was de plaats waar Adeleine Hus was geboren waar ze gewoond en gewerkt heeft.<br />
De nieuwe naam zou de gelegenheid geven om haar verhaal te vertellen over haar verzet tegen het<br />
Duitse regime tijdens de Tweede Wereldoorlog 1940-1945. De bevrijding in 1945 was het eindpunt<br />
van een periode van bezetting door een onmenselijk regime. De bevrijding in 1945 heeft voor de<br />
familie Jansen-Hus wel een bijzondere betekenis. Had de oorlog nog wat langer geduurd dan hadden<br />
wij misschien geen moeder meer gehad. De grootouders waren beide al omgekomen in de Duitse<br />
concentratiekampen en het kampregime was zo erbarmelijk dat ook ons moeder er zou aan<br />
tenonder gegaan zijn als ze langer in het concentratiekamp had moeten zitten. Haar terugkeer negen<br />
maanden na haar aanhouding was dan ook een grote opluchting voor de familie, de geburen en het<br />
dorp.<br />
De bevrijding na de bezetting door de Duitse troepen was voor het dorp een gelukkige gebeurtenis<br />
waarbij veel onaangename rampen een einde kenden: het militaire regime van de Duitse<br />
nationaalsocialistische macht was angstaanjagend; de gedwongen inlijving van jongeren en ouderen<br />
om in het leger te dienen of om in Duitsland te gaan werken; het fusilleren van Belgen; de<br />
inbeslagnames van voedsel, paarden, vervoersmiddelen; het terreuroptreden en de razzia’s van de<br />
SS (ShutzStafeln) tegen de vijanden van de Duitse overheid; de bonnekes van de ravitaillering<br />
(controle en gebrek van het voedsel en allerlei andere zaken); de inbeslagneming en roof van de<br />
klokken of andere materialen voor de Duitse oorlogsindustrie; de NAZI-theorieën over de übermensh<br />
en de untermensh; de vervolging van sommige bevolkingsgroepen op basis van herkomst of ras; de<br />
gevaarlijke bombardementen van de twee kampen; het gebrek of schaarste aan voedsel en<br />
benodigdheden; de onwettige aanwezigheid van militairen en aanverwante structuren die terreur<br />
zaaiden. Dat was de bezetting waarvan het dorp bevrijd werd.<br />
<br />
Foto Adeleine als kind met moemoe Julia Hus<br />
<br />
Wie was Adeleine Hus?<br />
Adeleine Hus (°Balen 1912-+Geel 1987) was de dochter van Jan Hus (°Balen 1883-+Behndorf 1945) en<br />
Julia Van Genechten (°Balen 1882-+Ravensbrück 1944). Jan Hus was houthandelaar en baatte in de<br />
Statiestraat, samen met zijn vrouw het café “In den Alcazar” uit; naast het café was er een winkeltje<br />
“In de kleine winst”. Achter het café was er een zaaltje voor feesten, toneelspelen en repetities van<br />
de fanfare; later werd er ook stommefilm gespeeld. Er waren twee kinderen. Zoon Louis Hus was de<br />
oudste; hij was gehuwd met Maria Reyns en zou tijdelijk de “Alcazar” uitbaten; later woonde hij op<br />
de Markt waar hij het café “In de ton” open hield. Tijdens de Eerste Wereldoorlog hadden de<br />
grootouders reeds meerdere verzetsdaden gesteld1. Adelein Hus verwijst er naar in haar verslag over<br />
de gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog:<br />
<br />
1 Kamiel Mertens, Balen tijdens de Eerste Wereldoorlog, Balen, 2008, p. 526-531.<br />


-----

<span id="2"></span>2<br />
<br />
''Kort verslag en reden der aanhouding van vader en moeder , beiden in<br />
Duitsland overleden. door Adeleine Hus 13/05/1950''<br />
''Mijn ouders hebben in den Oorlog 14/18 Amerikaanse vliegers, zijnde: Donalson, Anderson<br />
en Thelinghast, verborgen. Deze drie heeft vader , na ze maanden verzorgd te hebben, naar<br />
Holland gebracht. Deze oorlog 40/45 waren het ontvluchte Russen, die alhier in de mijnen<br />
tewerk gesteld waren door de Duitsers. Deze Russen leefden alhier in de bossen, waar ik hen<br />
door hulp van moeder eten en kleren verschafte. Er waren alhier gekantonneerde SS<br />
waaronder verschillende Russen, verplicht ingelijfden, doch zonder wapens. Een ervan met<br />
name Theo , hielpen mijne ouders ontvluchten door hem burgerkleren te geven. Deze Theo<br />
werd nooit door de SS weergevonden. We werden alle drie aangehouden door een valse<br />
ontvluchtingpoging van een andere ingelijfde Rus, zoogezegd een vriend van Theo, die ons<br />
heeft verraden.''<br />
''Mijn ouders werden alhier (in Balen) onderhoord door de Gestapo, daarna niet meer, noch in<br />
de Begijnenstraat , noch in Duitsland. Ik persoonlijk werd nog ondervraagd in een gebouw op<br />
de Elisabethlaan, deze ondervraging draaide gans over Theo; door mij werd altijd<br />
volgehouden deze niet gezien te hebben. Moeder en ik bleven samen te Ravensbruck, waar<br />
zij overleed.''<br />
<br />
FOTO Eerste Wereldoorlog<br />
<br />
<br />
Adeleine Hus trouwde met Maurice Jansen (°1909-+1984). Eerst woonden ze in Rijsberg toen<br />
Maurice werkte als bediende in het Glasfabriek in Gompel; later soliciteerden beiden in Wezel om<br />
gerant te zijn in het casino; het casino was toen de regelmatige, tijdelijke verblijfplaats voor<br />
ingenieurs of voor belangrijke gasten in dienst van de fabrieken in Wezel. Kort daarop verhuisden ze<br />
terug naar het centrum (Stationsstraat) en werkte Maurice als bediende op het gemeentehuis. De<br />
kroost was inmiddels uitgebreid met drie zonen: Paul, Jan en Jacques. In 1940 was de Duitse<br />
bezetting begonnen. Grootmoeder Julia Van Genechten hielp dochter Adeleine als lid van het<br />
Geheime leger. Grootmoeder Julia was hierbij niet aan haar proefstuk want tijdens de Eerste<br />
Wereldoorlog had zij samen met Jan Hus ook verzetsdaden gesteld.<br />
Vanaf 15 juni 1943 was moeder Adeleine lid van het geheim Leger. Zij bracht hulp, schoeisels, kleren<br />
en voedsel aan ondergedoken krijgsgevangenen (vooral Witrussen) die in de streek van Hoolst en<br />
Holven in kuilen onder de grond of in de bossen verbleven; meestal ging het om gevangen Russische<br />
soldaten die in de Limburgse mijnen moesten kolen opgraven. Zij zorgde voor deze voortvluchtige<br />
gevangen en hielp ze verder vluchten naar Nederland. Sommige gevangenen zoals Wasily Berukof<br />
bleven ter plaatse en zouden zich definitief in ons dorp vestigen. Verder zou moeder Adeleine ook<br />
sluikpers verspreid hebben tijdens de bezetting. Voor het Geheim Leger bekleedde zij de functie van<br />
verpleegster-onderofficier, aldus de officiële papieren (lidmaatschap nr 209564). Ze zou<br />
verscheidene eretekens en erkenningen ontvangen: attest van gewapende weerstander en politiek<br />
gevangene, lid van het Geheime Leger (Leopoldsburg), recht op het Kruis van politiek gevangene<br />
1940-1945, ridder in de Orde van Leopold II met de palm, Oorlogskruis 1940 met de palm<br />


-----

<span id="3"></span>3<br />
<br />
<br />
Op 3 juli 1944 werd de aanhouding verricht van grootvader Jan Hus, grootmoeder Julia Van<br />
Genechten en hun dochter Adeleine Hus; zij werden naar Antwerpen overgebracht voor<br />
ondervraging. Alleen moeder Adeleine werd herhaaldelijk ondervraagd maar zij bleef ontkennend<br />
antwoorden op de vraag of zij iets van vluchteling Theo afwist. Onderwijzer Leonneke Geerts zag de<br />
aanhouding in de Stationstraat gebeuren vanuit de klas in de Oude Gemeenteschool: de razzia in de<br />
Statiestraat met veel soldaten en SS-ers, zij omsingelde het huis en vielen binnen; er werd een kogel<br />
door de ruit geschoten; er werd gezocht naar bewijsmateriaal (wapens, kogels). De buurt keek<br />
verschrikt toe. Adeleine beschrijft het als ’t volgt:<br />
''Kort verslag en reden mijner aanhouding , door Adeleine Hus 21/08/1948''<br />
''Er lag hier te Balen Neet een compagnie SS, waarvan een tiental Russen deel uitmaakten;<br />
deze Russen kwamen regelmatig in de herberg van mijn ouders; één daarvan is hier het leger<br />
ontvlucht. Er bevonden zich hier in Balen reeds Russische krijgsgevangenen, welke tewerk<br />
gesteld waren in de mijnen te Beringen, doch ontsnapt. Deze ontsnapten verscholen zich in<br />
de bossen en de weiden alhier in de omtrek; deze werden door mij en andere personen<br />
gevoed en gekleed. De ontvluchte Rus had deze ontsnapten vervoegd. De SS vertrokken uit<br />
het dorp; doch drie weken later kwam een Rus welke bij de SS ingelijfd was en dus met de<br />
anderen vertrokken was, bij mij vragen om hem bij de ontvluchte Rus te brengen. Hij gaf mij<br />
zijn munitie en ik moest hem burgerkleren bezorgen; deze zou ik hem binnen drie dagen ter<br />
hand doen doch twee dagen later werd ons huis omsingeld door SS en Gestapo van de<br />
Elisabethlei te Antwerpen. Mijn ouders en ik werden samen mede genomen en naar<br />
Antwerpen vervoerd. Mijn vader werd beschuldigd van wapensmokkel voor de Witte Brigade<br />
en werd geboeid, doch ik alleen maakte deel uit van de Witte Brigade. Mijn ouders en ik<br />
werden samen mede genomen en naar Antwerpen vervoerd en opgesloten in de<br />
Begijnenstraat dit was op 03/08/1944, daar zijn wij ongeveer een maand opgesloten<br />
geweest; ik alleen ben ondervraagd geweest. Daarna hebben ze ons naar Duitsland gebracht;<br />
mijn moeder en ik naar Ravensbruck; daar is mijn moeder overleden; ik ben langs Zweden<br />
terug gekeerd. Mijn vader is te Helmstad overleden.''<br />
''''<br />
Foto en tekening Ravensbruck<br />
<br />
<br />
Ravensbrück:<br />
Het uitroeiingskamp van Ravensbruck ligt in Noord-Duitsland, op 90 kilometer van Berlijn. Het is één<br />
van de beruchtste uitroeiingskampen van de nationaalsocialistische regering van Duitsland. Tussen<br />
1939 (stichting) en 1945 (einde) werden er ongeveer 132.000 mensen opgesloten: vooral vrouwen,<br />
maar ook mannen en kinderen, gedeporteerd vanuit heel bezet Europa, vooral Joden, Polen. De<br />
gevangenen droegen allen een ster of teken (driehoekig of zeshoekig) : gele ster= Joden; zwart=<br />
asocialen, dienstweigeraars, zwakzinnigen, prostituees; bruin= zigeuners; rood= politiek gevangenen;<br />
groen= criminelen; violet= getuigen van Jehova; roze = homosekselen. De kampbewoners moesten<br />
zwaar werk doen, vaak in functie van de oorlogsindustrie. De bewoners sliepen in overvolle<br />


-----

<span id="4"></span>4<br />
<br />
barakken, waren schamel gekleed, totaal ondervoed en overgeleverd aan kou, ziekten en<br />
ongedierte. De kampdokter voerde medische experimenten uit. In de laatste faze werden de<br />
gaskamers geinstalleerd om zowel dode als “overtollige” gevangen te laten verdwijnen. Adeleine<br />
moest aanvankelijk in de bossen werken en voor wegenaanleg zorgen. Ze werd ziek en kwam<br />
helemaal verzwakt in het ziekenhuis terecht. Daar genas ze stilaan en werd opgevangen door een<br />
doctores die haar beter werk verschafte in de kliniek.<br />
Een getuige uit het kamp zegt hierover het volgende:<br />
''Getuigenis van Mathilde Brauns:''<br />
''Ondergeteekend, Brouns Mathilde verklaar dat Hus Julia Adeleine met my medegevangene''<br />
''was te Ravensbrück (Duitsland). Zy werkte met my in de bosschen waar ze zware verkoudheden<br />
opliep daar we onvoldoende gekleed waren en in koude, sneeuw en regen moesten werken. By de<br />
dagelycksche morgend appèl uren is zy herhaalde malen flauw gevallen, ten gevolge van de koude en<br />
de ontbeeringen, en den ziekelycken toestand harer moeder, welke medegevangene was; zy is naar<br />
het Rivier gebracht met gezwollen ledematen en zware koorts. Gedurende haar verblijf in het Rivier is<br />
haar moeder gestorven zonder zorgen by ons in de barak. Zy was uiterst zwak by het verlaten van de<br />
Rivier en heeft dan ook nogmaals hartaandoeningen gehad in februari 1945.''<br />
<br />
Tekening Kamp<br />
<br />
<br />
<br />
Op 25 april 1945 werd Ravensbrück bevrijd. Het Deense Rode kruis nam verscheidene gevangenen in<br />
bescherming; de gevangenen werden overgebracht naar Zweden waar ze werden onderzocht en<br />
waar ze konden herstellen van de ellende. Op 28 juni werd Adeleine met het vliegtuig terug naar<br />
België gebracht waar ze in Zaventem werd opgewacht door de familie en de geburen. In Balen werd<br />
ze vol blijdschap en vol emoties onthaald. Met tientallen gelukwensen en tientallen geschenken<br />
wilden de Balenaars delen in het vreugdevolle weerzien. Nu was de oorlog zeker gedaan, al bleven er<br />
nog veel littekens en waren alle wonden nog niet geheeld. Dokter Stuyck onderzocht ons moeder<br />
nog herhaaldelijk en noteerde in zijn verslag:<br />
''Onderzoek van dokter D. STUYCK: Balen den 18/05/1946''<br />
''''<br />
''Voornoemde is lydend aan periodieke hartstoornissen (tachycardie), bloedarmoede''<br />
''en chronische bronchitis. Ze lydt daarby aan algemeen spier rhumatisme. Deze aandoeningen zyn een<br />
gevolg der ontberingen, slechte behandelingen en gemoeds aandoeningen van haar gevangenschap.''<br />
Na de oorlog zouden Adeleine Hus en Maurice Jansen de Alcazar overnemen en samen met Anna<br />
Segers en echtgenoot een nieuw gebouw zetten. Anna Segers bouwde een woonhuis en erachter de<br />
cinemazaal Alcazar. Adeleine werd de uitbaatster van café Alcazar en een winkel van kruideniers-<br />
waren, snoepgoed en ijskreem. Later bouwden Maurice en Adeleine een nieuw huis in de Benoit<br />
Belmansstraat en namen zoon Jan en echtgenote Mit Mannaerts de winkel over om er een bakkerij<br />
en patisserie te vestigen.<br />
<br />


-----

<span id="5"></span>5<br />
<br />
Besluit<br />
De toekenning van een nieuwe benaming aan het statieplein is een gelegenheid om de gruwelen van<br />
de oorlog en de bezetting in herinnering te brengen. In deze herinnering ligt zeker de afkeuring<br />
besloten van de ellende van de Tweede Wereldoorlog en de afkeuring van de onmenselijke<br />
basisgedachten waarvan het nationaalsocialisme vertrok. Oorlog is afschuwelijk; bezetting en<br />
verdrukking is niet goed te praten; alleen verzet is hier een antwoord op, ook verzet zonder<br />
wapengekletter.<br />
<br />
<br />
Woordverklaring<br />
'''Gestapo:''' Geheimes Statspolizei; taak: vervolging en onschadelijkmaking van de vijanden van het<br />
NAZI-regime<br />
'''SS''': SchutzStaffeln: beschermingstroepen, elitetroepen ter bescherming van de partij en in het<br />
bijzonder de persoon van Hitler; wie aangeworven werd was overtuigd van de ideologie van het<br />
superieure Arische ras. De SS had aandeel in de organisatie van de concentratiekampen.<br />
'''Ravitaillering:''' Om de bevoorrading van de goederen (vooral levensmiddelen) onder controle te<br />
houden , organiseerde het Duitse Regime de ravitaillering; ze werd uitgevoerd door de<br />
gemeentebesturen. Aan de hand van zegeltjes per persoon werd de hoeveelheid van goederen<br />
(eetwaren) gecontroleerd en beperkt. Vooral in de steden leidde dit tot gebrek en schaarste.<br />
'''Übermensch''': is een Duits woord dat ideaalmens betekent, een mens met eigenschappen en<br />
kwaliteiten die bij gewone mensen niet voorkomen. Hitler en het Nazi-regime gaven er een andere<br />
betekenis aan door het te koppelen aan ras en zuiverheid van ras. In de lijst van de rassen stond het<br />
Duitse Arische ras bovenaan de top. De tegenhanger was de '''Untermensch'''; de betekenis werd<br />
ingevuld door de Nazi’s. De Untermenschen droegen vaak een ster; de witte Davidsster van de Joden<br />
is hierbij het meest gekend. Toch werden er nog aan andere bevolkingsgroepen sterren en kleuren<br />
toegekend zoals wij hoger gezien hebben in de concentratiekampen.<br />
<br />
<br />
<br />
AFBEELDINGEN<br />
<br />
1. Grootmoeder Julia Van Genechten en dochter Adeleine Hus<br />
2. Grootvader (rechts) Jan Hus en Gustaaf Hus met drie Amerikaanse piloten J.O.<br />
Donaldson, R.A. Anderson en T.E. Tilunghast, tijdens Wereldoorlog I op 15 oktober 1918.<br />
3. Hulde Adeleine Hus<br />
4. Foto Ravensbruck<br />
5. Tekening leven in de barakken<br />