Alcazar

Den ALCAZAR

gepubliceerd in Jaarboek Erfgoed Balen, 2015, p. 137-139.

De meeste Balenaars kennen den Alcazar als “cinema Alcazar”. Op den hoek van de Statiestraat en de Berg staat nog altijd een groot gebouw waar vroeger filmen werden afgespeeld. Er was een hoofdfilm: een cowboy of een liefdesaffaire, een kinderfilm of een tekenfilm, een muzikale film of een gangsterfilm… Er was ook altijd een voorfilm en ook een actualitietsfilm met het recentste nieuws op de pelicule (Belgavox). De voorfilm en de hoofdfilm waren van elkaar gescheiden door een pauze tijdens dewelke ge een pintje kon gaan drinken of een frisko of iets anders eten. Buiten tegen de gevel van de cinema stonden de fietsen opgestapeld tegen de muur want heel het dorp kwam zien naar Charlie Chaplin, Marika Rock, Ester Williams of Errol Flyn, de Marx Brothers, Johny Weismüller of Doris Day…. De fietsen werden tegen een vergoeding bewaakt door mensen van Rosselaar…..

Buiten tegen de voorgevel van het huis waren in glazen kassen foto’s te zien die de hoofdfilm in beeld brachten; er was een weekend-programma en een midweek-programma. Soms werden er straffe films (KNT) gedraaid. De laatste rij in de cinema was altijd goed bezet. Cinema Alcazar werd gebouwd in het midden van vorige eeuw. Anna Seghers was er gedurende jaren de uitbaatster van.

Van waar kwam toch eigenlijk die naam Alcazar. Hij was in elk geval ouder dan de cinema. Op een oude, hierbij afgebeelde postkaart zien wij de naam opgehangen boven de deur van de herberg “In den Alcazar”. Volgens mijn gedacht dateert deze foto van 1919; de bouwvakkers die aan de nieuw school aan ’t werken zijn, komen hunne dorst lessen of waren “de maai” aan het drinken. Mijn grootouders staan er bij: Jan Hus (°1883) en Julie Van Genechten (°1882); ons moeder speelt met de poppen: Adelein Hus, zij was geboren in 1912; ze was dan 7 jaar oud. Maar vanwaar die vreemde naam “In de Alcazar”?

[[Image:|top]]

Alcazar in Spanje

Volgens de encyclopedies heeft het woord “alcazar” een Arabische oorsprong en werd het reeds lang geleden gebruikt door de Moren in Spanje. Alcazar zou zoveel betekenen als de burcht van de heerser, de Caesar: versterkt slot of paleis. In Spanje is het woord op die manier ingeburgerd en is het synoniem geworden van versterkte burcht. Zo vindt ge alcazars in de steden Madrid, Toledo, Segova en Sevilla. Van in de middeleuwen kwam deze benaming voor op het Iberisch schiereiland.

In de Spaanse geschiedenis roept deze benaming Alcazar ook herinneringen op aan de Spaanse burgeroorlog tussen fascisten-koningsgezindten en de republikeinen-communisten. In 1936 werd het versterkt kasteel Alcazar van Toledo verdedigd door de koningsgezindten en aangevallen door een menigte republikeinen; na een langdurige en verbeten strijd werden de koningsgezindten ontzet door generaal Franco; dit werd door de fascisten als een heldhaftige overwinning beschouwd. Of de naam Alcazar in Balen iets te maken heeft met deze gebeurtenissen in Spanje valt duidelijk te ontkennen. In 1936 zitten wij immers twintig jaren na het nemen van de foto in de Statiestraat zodat er hiermee geen verband kan gezocht worden.

Alcazar in Frankrijk

Wie het internet gebruikt om de uitleg te vinden, krijgt heel veel (onbruikbare) informatie. Over heel de wereld kunt ge deze benaming Alcazar aantreffen; hotels, cafés, restaurants, koffiehuizen, toeristische centra, bouwstijlen, lunaparken, dancings, cinema’s, saccochen, deodorants, een Zweedse muzikale groep en een soort gâteau… Zelfs in de boeken van Kuifje komt er verscheidene malen een generaal voor die “Alcazar” heet. Nergens vonden wij een fantsoenlijke uitleg over het gebruik of de betekenis van deze benaming in onze gemeente Balen.

De oplossing werd ons aangereikt door Cor Vanistendael. Hij is een musicoloog en gaf onlangs in Turnhout een lezing over de Turnhoutse componist Franz Adelhof. Bij het verslag over zijn lezing stond er een foto waarop het “Alcazar paleis” stond afgebeeld, gelegen in de Beeldekensstraat in Antwerpen. Het was de binnenruimte van een grote zaal waarin achteraan een groot draai-orgel stond opgesteld. De foto moet ongeveer zo oud geweest zijn als die van Balen “In den Alcazar”. Cor Vanistendael wist ons te vertellen dat er in Frankrijk in het midden van de negentiende eeuw verscheidene Alcazars werden gebouwd, onder meer in Parijs en Lyon. Het waren grote gebouwen die als danspaleizen werden gebruikt; daar werden er feesten en bals georganiseerd; soms was er een geurtje aan de feestvreugde, soms werd een goed, caritatief doel vooropgesteld. Soms werden er Moorse elementen in de architectuur gemengd. Zo ontstond er volgens Cor Vanistendael een nieuw type van gebouw waarvan doelstelling en inrichting werden gecopieerd in andere landen. Deze gebouwen hadden altijd een drieledige indeling of grondplan waarbij de buitenpartijen door zuilen werden afgescheiden van het middengedeelte; Cor noemde dat een basilica-opbouw; deze opbouw is in Antwerpen ook zichtbaar.

In Balen was er achter de herberg “In de Alcazar” een zaaltje waar de fanfare muziek maakte, waar er gefeest werd, waar toneel en operettes werden opgevoerd, waar er later stomme film werd gespeeld met pianobegeleiding door Louis Hus. Dat zaaltje had ook zo’n basilica-grondplan: een groot middengedeelte werd van de twee licht-hogergelegen zijgedeelten afgescheiden door zuiltjes. De oudere mensen zullen het zich nog herinneren. De benaming.

Alcazar is te verstaan in de lijn van deze laatste uitleg: een danspaleis, een feestpaleis, de tegenhanger van een sportpaleis

Jaak Jansen