Muurschilderingen van Oscar Algoet, Kapel van de Grauwzusters te Tienen
Muurschilderingen van Oscar Algoet (°1862 - +1932 ) in de Kapel van de Grauwzusters te Tienen
Op vraag van Z.E.H. Tierens, rector van het klooster der Grauwzusters te Tienen, werd er in 2004 een kunsthistorische inventaris opgesteld door het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium te Brussel. Van de interessante voorwerpen werd een identificatie genoteerd en werd er een foto genomen. Het resultaat zal raadpleegbaar zijn op de website van de Brusselse instelling (www.kikirpa.be).
Het klooster heeft een bewogen voorgeschiedenis en is langen tijd niet door de Grauwzusters bewoond geweest. In 1416 werden de terreinen aangekocht door de Zusters van Sint-Augustinus die het Domein Cabbeeck verwierven en er een klooster met kapel vestigden[1]: het klooster van Cabbeeck of de priorij Agnetendal. De aankoop van het pand werd afgesloten door J. van Reetshoven en J. van Meerhout. In de kapel werd een altaar geplaatst, toegewijd aan O.-L.-Vrouw, de H. Agneeten (Agnes van Rome???) en de H. Augustinus; mogelijk waren er meerdere altaren. In 1654 werd het klooster zwaar geteisterd door brand. De heropbouw gebeurde op initiatief van Moederoverste Anna Papadopoli, dochter van de toenmalige burgemeester van Tienen????. In 1657 werd een kloostervleugel opgericht (datering in de voorgevel); in 1665 werd de kloosterkapel opgericht (gedenksteen). Het werd een éénbeukig, hoge gebouw met ??? vensters, toegankelijk vanuit het klooster maar ook met een barok toegangsportaal. De bijzondere hoogte van het gebouw was noodzakelijk omdat er aan de westzijde een verhoogd gedeelte was waar niet alleen het orgel werd geplaatst maar waar ook de kloosterlingen plaats namen tijdens de diensten. De kapel werd plechtig ingewijd op 8 september 1679 door kardinaal Alphonse De Berghes. = Van de toenmalige kunsthistorische inboedel van het klooster is er ogenschijnlijk niets bewaard gebleven. Vanuit de archieven weten wij dat er in 1723 een bestelling van een nieuw altaar is gebeurd bij de Antwerpse beeldhouwer Michiel Vervoort[2]. Mogelijk kan dit meubel terug gevonden worden in de Sint ?? te Boutersem (Meldert). In 1784 schafte Keizer Jozef II het Agnetenklooster af; mogelijk werd toen het altaar overgebracht naar Meldert waar toen de kerkfabriek uitgaven noteerden voor werken aan het hoofdaltaar. In Meldert treft men de beelden van Sint-Augustinus en Sint-Agnes aan in het hoofdaltaar ( zie fotonummer …. Op het KIK). De iconografie verwijst naar het Agnetenklooster.
In 1790 werd het Tiense klooster opnieuw verworven door de zusters van Sint-Augustinus maar de vreugde voor een nieuwe toekomst was voor de kloostergemeenschap maar van korte duur. Vier jaar later werden gebouwen en inboedel opnieuw geconfisceerd door de Fransen; het klooster werd ingericht als een militair hospitaal. Kort daarop, in 1802, werden grond, gebouwen en inboedel in verschillende delen verkocht.
In 1836 werd het Klooster van Cabbeeck aangekocht door de Grauwzusters, dit zijn Franciscanessen die de ziekenzorg ter harte nemen. Het jaar daarop verhuisden zij naar hun nieuwe verblijf; het klooster moest eerst nog worden ingericht [3]. De kapel werd opnieuw ingewijd op 18 november 1845 door Z.E.H. Deken Van Rosse, met de toelating van de aartsbisschop van Mechelen, aldus het memorieboek. In de kapel stond er een stenen altaartafel met een houten tabernakel en een schilderij van de H. Helena. De marmeren altaartafel is vermoedelijk een overblijfsel van het nestelde altaar van Michiel Vervoort (1723). De zusters hadden aanvankelijk andere zorgen dan de verfraaiing van de kloosterkapel Eerst in de jaren tachtig en negentig van de negentiende eeuw kon men denken aan de inrichting van de kapel en zou dit bedehuis het uitzicht krijgen dat het nu heeft. Vanaf de jaren tachtig werden verscheidene meubels besteld bij beeldhouwer-schrijnwerker Mathias Zens te Gent: een altaarretabel en een orgel in 1884, een gestoelte en een altaartje voor het beeld van O.-L.-Vrouw op het doksaal in 1887, een biechtstoel in 1889, een preekstoel. Aldus de archieven, bewaard in het klooster. In 1901 werden herstelwerken en voegwerken uitgevoerd aan de kapel, onder de leiding van architect E. De Hennin, van Sint-Truiden. In 1924 werd de kloostervleugel uitgebreid. In 1925 werd er een kliniek gebouwd, de voorloper van het huidige H.Hartziekenhuis.
In de negentiger jaren werd begonnen met de wanddecoratie van het kapelinterieur. Meer bepaald wilden de Grauwzusters muurschilderingen laten aanbrengen op de wanden en in de koornis; onder meer de bustes van zes heiligen van de orde zouden worden voorgesteld in medaillons. De werken werden uitgevoerd onder de leiding van architect Pierre Langerock, van Leuven. Aan decoratieschilder Oscar Algoet vroeg de architect een raming van de onkosten voor deze decoratiewerken (bijlage 1).
Aan deze decorateur heeft Prof. A. Berghmans zopas een uitgebreid artikel gewijd[4].
Oscar Algoet (1862-1937) kreeg een opleiding als decoratieschilder aan de Sint-Lucasschool; hij studeerde verder architectuur bij Joris Helleputte aan de Katholieke Universiteit te Leuven. Oscar Algoet werd lid van de corporatieve en katholieke Gilde van Ambachten en Neringen te Leuven; hij stond ingeschreven als decoratieschilder. Hij huwde in 1894 Marie Pulchérie De Bueger en had vijf kinderen. In 1905 bouwde hij een huis met bedrijfsruimten in de Karel Van Lorreinenstraat te Leuven: “Werkhuis van sieraad schilderingen voor kerkelijke en burgelijke gebouwen. Versiering van autaars, beelden enz. Teekeningen van vaandels, banieren, wapenschilden enz. Herstelling van oude beelden, verdoeken en herstelling van schilderijen.” Zijn ruime actieterrein situeerde zich in Leuven en de provincie Brabant. Hij werkte samen met de architecten Joris Helleputte, Pierre Langerock, Vincent Lenertz en Theo Van Dormael. Oscar Algoet was een trouw en actief lid van de Gilde van Ambachten en Neringen; tijdelijk had hij de functie van secretaris van de gilde. Hij werd leraar kunstschilderen aan de Sint- Pietersambachtschool te Leuven en was er lid van de kerkfabriek van Sint-Pieter.
Het initiatief tot de werkzaamheden in Tienen dateerde van 1895. Op 2 november stuurde Pierre Langerock een brief naar de bestuurders van het Klooster der Grijze Zusters. Hierin verontschuldigde hij zich voor het niet kunnen nakomen van een gemaakte afspraak en stelde hij een andere datum voor. Bij zijn brief voegde hij een prijsofferte van Oscar Algoet voor het beschilderen van de kapel van het klooster: de muren , de koornis en de sluitstukken van de zoldering. Het voorstel werd opgesplitst in twee delen. Ofwel werd beschildering in zijn geheel uitgevoerd; dan zou de kostprijs 5.350,00 Bfr bedragen. Ofwel werden eerst de muurdecoratie aangebracht zonder de schildering van de heiligen in de medaillons; hiervoor zou 3.150,00 Bfr worden gevraagd; in een latere tweede faze zouden de beeltenissen van de heiligen worden aangebracht, vanaf het ogenblik dat er de nodige middelen waren; hiervoor werd geen prijs opgegeven. Het verschil in prijs bedroeg 2.250,00 Bfr. Algoet had een ontwerp gemaakt: op de zijmuren werden vijf panden aangebracht; het koor en de sluitstenen werden gepolychromeerd (bijlage 2). Het project kon nog worden besproken en eventueel aangepast naargelang de behoeften. Op 2 november stuurde architect P. Langerock een definitief contract naar het klooster; met tevredenheid wist hij verder te melden dat architect Joris Helleputte het plan van de decoratie had goedgekeurd.. In zijn brief vermeldde hij niet welke keuze er uiteindelijk werd gemaakt maar in het memorieboek van het klooster werd in 1896 genoteerd dat Mr Algoet, van Leuven, de schildering van de kapel was begonnen voor een bedrag van 5.350 Bfr. Dit was het bedrag dat voor het project in zijn geheel werd gevraagd[5].
Deze door Oscar Algoet uitgevoerde muurdecoratie in thans nog grotendeels bewaard.
Het is een uitzonderlijk ensemble omdat, zoals A. Bergmans vermeldde, de religieuse decoratieve werken van Algoet meestal overschilderd of vernield zijn. Het loont dan ook de moeite om dit ensemble in de belangstelling te brengen; te meer omdat het niet altijd de nodige waardering kreeg[6].
Beschrijving
Iconografie
Iconografisch werden er twee thema’s behandeld: de Franciscaanse heiligen en de symbolen van de Eucharistie. De eucharistische motieven werden uitgebeeld in medaillons in het lijstwerk van de decoratie. De bustes van de heiligen kwamen voor op het koor . Ze werden afzonderlijk op doek geschilderd en daarna in de grotere medaillons op de koormuur gekleefd: drie vrouwelijke en drie mannelijke figuren.
Petrus van Alcantara (1499-1562) was een Franciscaan, kloosterhervormer, die de devotie van de kruisweg promoveerde. Hij werd voorgesteld in habijt, met gekruiste armen, met kruis, boek of duif.
Bernardinus van Siena (1380-1444) was Franciscaan, hervormer en prediker, propagandist van de naam Jezus. Voorgesteld als Franciscaan met Jezusmonogram, boek en drie bisschopsmijters.
Lodewijk IX, koning van Frankrijk (1215-1270) regeerde met wijsheid en rechtvaardigheid, hij stichtte verscheidene ziekenhuizen en ging op kruistocht. Voorgesteld als koning met de doornenkroon en de nagels van het kruis van Jezus; deze relieken had hij verworven in Constantinopel.
Veronica de Julianis (1660- ) was claris en mystieker. Zij werd voorgesteld met de stigmata, met passiewerktuigen, hart of kruis.
Clara van Assisi (1194-1253) stichteres van de orde der Clarissen. Voorgesteld met ciborie of monstrans, regelboek, lelie, kruis of boek.
Coleta van Corbie (1384-1447) was Claris. Zij werd voorgesteld met een boek of een kruis.
BIJLAGEN
Bijlage 1
Tienen Archief van de Grauwzusters. Losse notas. 1895 Briefwisseling van architect P. Langerock met de oversten van de Grauwzusters.
Leuven 3 october 1895
Zeer Eerw. Heer Bestuurder.
Het is mij niet mogelijk geweest gisteren bij u te komen om de schildering der Kapel der Grijze Zusters te handelen.
Ik zal u komen spreken een der dagen van de aanstaande week, laat mij weten a.u.b. welke dagen en uren U best passen. Ondertussen zend ik u de devis van Mijnheer O. Algoet Kunstschilder te Leuven.
Zoo als gij ziet heeft M. Algoet twee prijzen gemaakt.
De eerste op 5350,00 voor de schildering uit te voeren gansch volgens plan, afgewerkt in de beste voorwaarden en regels van de Kunst.
De tweede 3150 frs voor hetzelfde werk, met het weglaten van verschillige versieringen die later altijd kunnen bij gebracht worden.
Gelief de eerbiedige groetenissen te aanvaarden van uwen dienaar.
P. Langerock Bouwmeester St Jacobsplaats 26 Leuven
Leuven den 2 November 1895
Eerw. Heer Bestuurder.
Hier ingesloten zult gij het ontwerp van Kontract vinden, aan te gaan met Mr. Algoet Kunstschilder te Leuven. Gelief het na te zien en mij uwe opmerkingen te doen kennen.
Ik zend u insgelijks het plan der deuren in vlaamsche stijl voor de Kapel. Deze deuren kosten ieder 375,00 ; zij 750 fr voor de twee.
Deze prijs begrijpt het afbreken der bestaande deuren, het leveren en plaatsen van de steenen omlijsten, het leveren en plaatsen van de schoon bewerkte eiken deuren met grazen raam langs den binnenkant, het versierd ijserwerk van sloten, trekkers, alles afgewerkt volgens de beste regels der Kunst.
Ik heb de prijzen gevraagd aan Mr Ed Geets steenkapper te Thienen en aan Mijn. Wittemans schrijnwerker meubelmaker te Leuven.
Ik heb ook het genoegen UE te laten weten dat Mr Helleputte ons ontwerp van schildering goedgekeurd heeft.
In afwachting van uwe geeerde bevelen groet ik U met eerbied.
R. Langerock
Aan den Eerw. Heer De Bougne
Bestuurder van het Klooster der Grijze Zusters te Tienen
Bijlage 2
Tienen Archief van de Grauwzusters. Losse nota. 1 oktober 1895 Raming van decoratieschilder Algoet voor het beschilderen van de kapel van de Grauwzusters.
Devis approximatif des travaux de décoration à exécuter à la Chapelle des R.R. S.S. Grises à Tirlemont –
Polychromie riche et soignée du sanctuaire comprenant
les cinq pans coupées, exécution conforme à mon projet 1600,00
Polychromie de la nef, conformément 3600,00
Polychromie des clefs de voüte 159,00
Total frs 5350,00
Polychromie du sanctuaire et de la nef, tout l’ensemble serait conforme en projet mais en réservant certaines ornementations qui peuvent se faire ultérieurement
Sanctuaire 800,00
Nef 2200,00
Clefs de voüte 150,00 Total frs 3150,00
Pour passer un contract définitif iI faudrait procéder à un métrage exact, préciser les travaux et la manière dont ils seraient exécutés, car, il est à remarquer que le projet tel que je l’ai fait est susceptible d’ëtre interprëté de diverses façons qui influent assez notablement sur le prix.
Louvain 1 Octobre 1895
O. Algoet
- ↑ Tienen Klooster van Cabbeeck. Prieuré du Val-Sainte-Agnès ou de Kabbeek, in Monasticon Belge, 1971, 1345-1352.
- ↑ Tienen Archief van de Grauwzusters. Het contract van 1723 is nog aanwezig ter plaatse.
- ↑ Tienen Archief van de Grauwzusters. Memorien Boeck Van Het Klooster Der Grouzusters Genaemt Mariadael Van den Derden Regel Schinte Francusce Binnen de Stad Thienen: 1837: in het jaer Aghthien honderd zevenendertig den zevenentwinste september syn de Grouzusterkens hier gekomen int klooster genaemt te Cabeek nog geheel onbewoonelyk voor hun
- ↑ A. BERGMANS, “Wilt gij wel zijn, wilt gij rusten, zoek het niet op vreemde kusten” De woning met atelier van Oscar Algoet (1862-1937), decoratieschilder in Leuven, in M&L, 23, 1, 2004, p. 4-34.
- ↑ Tienen Archief van de Grauwzusters. Memorien Boeck Van Het Klooster Der Grouzusters Genaemt Mariadael Van den Derden Regel Schinte Francusce Binnen de Stad Thienen: 1896: In het jaar 1896 is men begonnen met de schildering van de kapel door Mr. Algoet van Leuven voor de som van 5350 Fr.
- ↑ Bouwen door de eeuwen heen. Inventaris van het cultuurbezit in Vlaanderen. Architectuur deel 1/ Provincie Brabant/ Arrondissement Leuven, Luik, 1971, p. 380-381.
